Mwaka wa 2020 umeona marekebisho makubwa katika sheria. Mabadiliko mengi yanalenga kuwaepusha walipa kodi kutokana na athari mbaya za Covid-19. Sheria ya Fedha 2020 ilipitishwa na Bunge tarehe 23^rd Juni 2020 na kuidhinishwa na Rais tarehe 30^th Juni 2020. Sheria hii inatokana na mabadiliko yanayoletwa na Sheria ya Kodi (Marekebisho) ya Sheria ya 2020 na pia hutoa marekebisho mengine mengine.

Kivutio kikuu cha Sheria ya Fedha ya 2020 ni kuanzishwa kwa aina mpya za ushuru, kama vile Kodi ya Kima cha Chini. Hii ni kodi ya msingi inayolipwa na biashara zote kwa kiwango cha 1%, bila kujali kama wanapata faida au la. Kodi inalipwa kwa awamu na italipwa siku ya 20 ya kila kipindi kinachoishia tarehe 4, 6, 9 na 12 mwezi wa mwaka wa mapato. Walipakodi hawatakiwi kulipa Kodi ya Awamu ikiwa ni chini ya kiwango cha chini zaidi cha kodi. Hata hivyo, kodi ya awamu inalipwa ikiwa ni kubwa kuliko kodi ya chini kabisa. Kuanzishwa kwa kiwango cha chini cha kodi kunalenga kuhakikisha kwamba walipa kodi wote wanalipa kodi bila kujali utendakazi wao.  

Kodi ya Huduma Dijitali (DST) pia imeanzishwa na inalipwa kwa kiwango cha 1.5% ya thamani ya jumla ya ununuzi. Kodi hiyo inalenga watu wanaopata mapato kutokana na utoaji wa huduma kupitia soko la kidijitali. Soko la kidijitali kimsingi ni jukwaa linalowezesha mwingiliano wa moja kwa moja kati ya wanunuzi na wauzaji wa bidhaa na huduma kupitia njia za kielektroniki.  

DST inadaiwa wakati wa kuhamisha malipo ya huduma na mtoa huduma. Wakaazi na wasio wakaaji walio na taasisi za kudumu nchini Kenya wana haki ya kulipa ushuru wa huduma za kidijitali dhidi ya ushuru wao wa mapato unaolipwa kwa mwaka mahususi wa mapato. Kwa wasio wakaaji, DST ni ushuru wa mwisho. Sheria ya Taratibu za Kodi imeanzisha uteuzi wa mawakala wa DST na Kamishna ili kuwezesha ukusanyaji wa kodi.

Sheria pia imeanzisha Mpango wa Kutoa Taarifa kwa Hiari (VDP) kwa muda wa miaka 3 kuanzia 1.^st Januari 2021. Walipakodi hupewa msamaha wa adhabu na riba kwa malimbikizo ya kodi kutokana na matukio ya awali ya kutofuata sheria na kutoa ufumbuzi. Muda wa kumbukumbu ni kati ya 30^th Juni 2015 na 1^st Julai 2020. Ikiwa maombi yatakubaliwa, mlipakodi atapewa msamaha wa 100% wa riba na adhabu, ikiwa ufichuzi utafanywa na dhima ya ushuru kulipwa ndani ya 1.^st mwaka wa programu. Walipakodi wanaotoa ufichuzi na kulipa dhima ya ushuru katika toleo la 2^nd na 3^rd mwaka utapewa msamaha wa 50% na 25% mtawalia. VDP inalenga kuboresha ukusanyaji wa mapato kwa kuimarishwa kwa uzingatiaji.

Marekebisho mengine ya Sheria ya Ushuru wa Mapato ni ongezeko la kiwango cha juu cha mapato ya kukodisha makazi kutoka Kshs 10 milioni hadi Kshs 15 milioni. Kiwango cha chini kimeongezwa kutoka Kshs 144,000 hadi Kshs 288,000 kwa mwaka ili kuendana na kanda ya sasa ya chini ya ushuru. Hii ni afueni kubwa kwa wamiliki wa nyumba ambao wako chini ya shinikizo la kuwasaidia wapangaji kukabiliana na athari za janga la Covid-19.

Sheria ya Fedha ya 2020 pia ilianzisha kufutwa kwa misamaha ya kodi inayotumika kwa baadhi ya mapato, kama vile Mpango wa Akiba ya Umiliki wa Nyumba (HOSP) na Mfuko wa Taifa wa Hifadhi ya Jamii (NSSF). Hapo awali, watu walioweka fedha kwa HOSP iliyosajiliwa walikuwa na haki ya kukatwa hadi KShs. 48,000 kwa mwaka (4,000 kwa mwezi). Hata hivyo, HOSP haijatekelezwa kwa wingi nchini Kenya.

Sheria pia imeondoa msamaha wa kodi kwa mafao, muda wa ziada na mafao ya kustaafu yanayolipwa kwa wafanyakazi ambao mapato yao ya ajira yanayotozwa kodi hayazidi bendi ya chini ya kodi. Marekebisho hayo yanaweza kuhusishwa na upanuzi wa hivi majuzi wa kanda ya chini ya ushuru kutoka KShs. 12,986 hadi 24,000 kwa mwezi katika Sheria ya Marekebisho ya Sheria za Ushuru, 2020.

Haya ni baadhi ya marekebisho makuu katika Sheria ya Kodi ya Mapato na Sheria ya Taratibu za Ushuru. Kulingana na IMF, uchumi wa nchi hiyo unatarajiwa kushuka na kudorora kutokana na janga la Covid-19. Tunaweza tu kutumaini kwamba mabadiliko hayo yatafikia matarajio ya serikali.

Rhoda Wambui,

Elimu ya Ushuru, KRA